Επί τέσσερα συνεχόμενα χρόνια, μια αόρατη δύναμη, επίμονη και διαρκής, «ροκανίζει» την αγοραστική δύναμη, μετατρέποντας τα ψώνια στα σουπερμάρκετ σε μια καθημερινή πρόκληση. Δεν ήταν μια εξωτερική απειλή, αλλά ο πληθωρισμός που κατέκλυσε τα ράφια, εκτοξεύοντας τις τιμές των προϊόντων.
Ηταν Σεπτέμβριος του 2021 όταν παρατηρήθηκε στην ελληνική πραγματικότητα αύξηση του πληθωρισμού πάνω από τα επίπεδα του 2%, σηματοδοτώντας την αρχή μιας μακράς περιόδου ανατιμήσεων. Ακριβώς μετά την άρση των lockdowns και των περιορισμών στις μετακινήσεις που επιβλήθηκαν για λόγους δημόσιας υγείας μετά το ξέσπασμα της πανδημίας.
Πότε «φούσκωσε»
Το πληθωριστικό κύμα «φούντωσε» ακόμη περισσότερο με επίκεντρο την ενέργεια μετά την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, ενώ συντηρείται σε υψηλά επίπεδα λόγω και της πολεμικής σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή τα τελευταία δύο χρόνια. Από το σαρωτικό πέρασμα δεν γλίτωσε καμία κατηγορία, αφού το φαινόμενο δεν έκανε διακρίσεις. Ανάγκασε μάλιστα την κυβέρνηση να ανασύρει από το χρονοντούλαπο της Ιστορίας το πλαφόν στο περιθώριο κέρδους. Ενα μέτρο που έρχονταν απευθείας από καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ και ήταν τελείως κόντρα στη φιλελεύθερη σκέψη και προσέγγιση της ελεύθερης αγοράς που πρεσβεύει το κυβερνών κόμμα. Και αυτό με μοναδικό στόχο να συγκρατήσει τις τιμές και να ανακουφίσει – στο μέτρο του δυνατού – τους πολίτες.
«Διεθνές» το καλάθι
Στη μάχη κατά της ακρίβειας επιστρατεύθηκε και το «καλάθι του νοικοκυριού», ένα μέτρο που παρά τις έντονες αντιδράσεις – κυρίως από τη βιομηχανία επώνυμων προϊόντων – εφαρμόστηκε κατά κόρον σε διάφορες εκδοχές και κατηγορίες προϊόντων: από «το καλάθι της Σαρακοστής» έως «το καλάθι του νονού» και «το καλάθι των σχολικών ειδών». Βρήκε μάλιστα και μιμητές στη Γαλλία, με τον τότε υπουργό Οικονομικών να καλεί τα σουπερμάρκετ να υιοθετήσουν ένα αντιπληθωριστικό καλάθι καθημερινών βασικών προϊόντων σε χαμηλές τιμές.
Η γραμμή άμυνας που στήθηκε κέρδισε αλλά και έχασε μάχες. Κάποιες φορές μάλιστα ήταν άνιση. Παρότι υπήρξαν σημάδια ανάτασης σε αυτά την ταραγμένη τετραετία, λίγες ήταν οι φορές – μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού – όπου ο δείκτης τιμών καταναλωτή υποχώρησε περισσότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και σαν κερασάκι στην τούρτα, ήρθαν τα τελευταία στοιχεία για τον πληθωρισμό του Ιουνίου, ο οποίος διαμορφώθηκε στο 3,6%, για να αναζωπυρώσει την ανησυχία, ενώ στην ευρωζώνη ενισχύθηκε μόλις κατά 2%.
Σοβαρές αδυναμίες
Τι είναι αυτό που συντηρεί και ανατροφοδοτεί τις πληθωριστικές πιέσεις στην ελληνική αγορά; Γιατί παρουσιάζουμε τέτοια απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο; Ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγιώτης Πετράκης, επισημαίνει πως δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη αυτή η εξέλιξη, απαριθμώντας μια σειρά από λόγους που εξηγούν το φαινόμενο της αδυναμίας να πέσουν οι τιμές με τους ίδιους ρυθμούς που συμβαίνει στην υπόλοιπη Γηραιά Ηπειρο. Πέρα από τα προφανή, δηλαδή την επιμονή του πληθωρισμού στις υπηρεσίες, κυρίως στα ενοίκια,, αλλά και το κόστος της ενέργειας, εντοπίζει σοβαρές αδυναμίες στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού.
Κατ’ αρχάς, όπως λέει ο κ. Πετράκης, καταλυτικό ρόλο παίζουν το μικρό μέγεθος της ελληνικής αγοράς, η απόσταση από τις κεντρικές αγορές τροφοδοσίας, τα περιορισμένα δίκτυα τροφοδοσίας και ο μεγάλος τομέας του χονδρεμπορίου. Ενας τομέας όπου ανέκαθεν η ελληνική αγορά, από τη γένεσή της, υστερούσε και αδυνατούσε να διαχειριστεί τις τιμές.
Τα ολιγοπώλια σε διάφορους τομείς της οικονομίας και ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη νόθευση του υγιούς ανταγωνισμού, αλλά και το θεσμικό πλαίσιο που δεν επιτρέπει την εύκολη είσοδο επιχειρήσεων σε κερδοφόρους κλάδους και η καρτελοποίηση, βάζουν, σύμφωνα με τον κ. Πετράκη, το δικό τους λιθαράκι.
Κομβικής σημασίας είναι και η κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω του τουρισμού, αλλά και η έντονη επιδοματική πολιτική που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια για τη στήριξη των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Ανεξάρτητα από την αναγκαιότητα ή μη, η παροχή επιδομάτων δεν παύει να συντηρεί τη ζήτηση ψηλά και να τροφοδοτεί τις πληθωριστικές πιέσεις, υπογραμμίζει ο κ. Πετράκης.
Πιάσαμε «ταβάνι»;
Ο κ. Πετράκης πάντως θεωρεί ότι δεν πρόκειται να υπάρξουν άλλες πληθωριστικές εκρήξεις, εκτιμώντας μάλιστα πως έχουμε εισέλθει σε φάση σταθεροποίησης. «Δεν προβλέπεται να ανέβει πιο ψηλά, αλλά θα διατηρηθεί στα επίπεδα του 2,8%» σημειώνει χαρακτηριστικά, όπως ακριβώς έχει προβλέψει και η ΤτΕ.
Πρόκειται για εκτίμηση που συμμερίζονται και άλλοι οικονομολόγοι, υπό την προϋπόθεση ότι στην «εξίσωση» δεν θα μπει κάποιος αστάθμητος παράγοντας. Και ποιος είναι αυτός; Κάποια νέα γεωπολιτική ένταση που θα ανατρέψει άρδην την ισορροπία που τείνει να διαμορφωθεί τώρα, όπως συνέβη με την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία και πιο πρόσφατα με τις επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα, που εξακολουθούν να αποδιοργανώνουν την εφοδιαστική αλυσίδα, εκτοξεύοντας τα μεταφορικά κόστη.
Χαμηλή η αγοραστική δύναμη, ανεπαρκείς οι αυξήσεις στους μισθούς
Το ζήτημα των μισθών θέτει ο καθηγητής Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κώστας Μελάς, λέγοντας πως δεν ανταποκρίνονται στο κόστος ζωής και στις ανάγκες που καλούνται να καλύψουν σήμερα τα νοικοκυριά. «Η Ελλάδα», όπως λέει, «έχει χαμηλή αγοραστική δύναμη γιατί στη διάρκεια των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόστηκαν την προηγούμενη δεκαετία υπέστη ισχυρό πλήγμα».
Υπογραμμίζει πάντως ότι η αντιμετώπιση της ακρίβειας είναι σύνθετο ζήτημα και σίγουρα δεν είναι κάτι που μπορεί να λύσει από μόνη της η αγορά, αλλά χρειάζονται να συντρέξουν ταυτόχρονα πολλοί παράγοντες. Από την αύξηση της παραγωγικότητας μέχρι την ενίσχυση των επενδύσεων, οι οποίες θα παραγάγουν νέο πλούτο και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας.
Τα πάνω κάτω στις αγοραστικές συνήθειες
Η ιδιωτική ετικέτα κερδίζει χώρο στο καλάθι, αλλά δεν θα γίνουμε Ελβετία. Νέες ανατροπές στις αγοραστικές συνήθειες του έλληνα καταναλωτή έφερε το πληθωριστικό κύμα της τελευταίας τετραετίας. Υστερα από την αναδίπλωση στη διάρκεια των μνημονίων, όπου οι περικοπές που υπέστησαν μισθοί και συντάξεις γκρέμισαν την αγοραστική δύναμη, η αύξηση των τιμών ήρθε να δώσει ακόμη ένα χτύπημα στο εισόδημα και να τον κάνει ακόμη πιο επιφυλακτικό μπροστά στο ράφι.
Ερευνες αγοράς
Σύμφωνα με διάφορες έρευνες αγοράς, οι υπεύθυνοι για τις αγορές των νοικοκυριών έχουν υιοθετήσει μια πιο προσεκτική προσέγγιση στις δαπάνες τους, με ένα μεγάλο ποσοστό – σχεδόν επτά στους δέκα –να δείχνει αυξημένη ευαισθησία στις τιμές των προϊόντων. Γι’ αυτό και έχει εξελιχθεί σε κυνηγό προσφορών στα ράφια, αναζητώντας το καλύτερο deal σε καθημερινή βάση.
Πρόσφατη έρευνα της NielsenIQ έδειξε ότι οι προωθητικές ενέργειες συνεχίζουν να ασκούν σημαντική επίδραση στις αγοραστικές αποφάσεις, με πάνω από το 80% των καταναλωτών να επιλέγουν εναλλακτικές μάρκες βάσει των προωθητικών προσφορών.
Ιδιωτική ετικέτα
Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας. Των φθηνών δηλαδή προϊόντων, τα οποία κάποτε ο Ελληνας απαξίωνε συστηματικά και πλέον τους δίνει μεγαλύτερη θέση στο καλάθι, ακόμη και όταν πρόκειται για τρόφιμα. Υπολογίζεται πως το μερίδιο των PL στην ελληνική αγορά το 2024 ήταν 24,5% (πωλήσεις σε αξία) όταν στην Ελβετία ξεπερνά το 50%!
Ο κίνδυνος των δασμών
Στις αρρυθμίες στο διεθνές εμπόριο στέκεται ο οικονομολόγος και αναπληρωτής καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης, Γιώργος Ατσαλάκης, υπογραμμίζοντας παράλληλα το ενεργειακό κόστος που εκτοξεύθηκε μετά τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Ακόμη και σήμερα, όπως λέει, «εξακολουθεί να υπάρχει μέσα σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες».
Ο κ. Ατσαλάκης θέτει και τον κίνδυνο που ελλοχεύει από τους δασμούς Τραμπ στην Ευρώπη. Το «χαράτσι» στα ευρωπαϊκά προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ και τα αντίποινα που κατά πάσα πιθανότητα θα επιστρατεύσει η ΕΕ δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ένα νέο πληθωριστικό σπιράλ.
